Fotografie i pocztówki o Jaśle

10 grudnia 2008 r.  w Miejskiej Bibliotece Publicznej w Jaśle odbyło się otwarcie wystawy „Jasło na fotografiach i pocztówkach w okresie międzywojennym, okupacji i zagłady” przygotowanej wspólnie ze Stowarzyszeniem Miłośników Jasła i Regionu Jasielskiego.

Inicjatorem wystawy była Felicja Jałosińska, prezes Stowarzyszenia Miłośników Jasła i Regionu Jasielskiego, która zebrała i przygotowała fotografie i pocztówki. Podczas otwarcia opowiadała o genezie powstania wystawy. Mottem, które jej przyświecało podczas pracy była dedykacja Jerzego Rucińskiego „Oczy zapomną, serce zapomni, lecz zdjęcie i pocztówka  zawsze wspomni” . Podobna wystawa, prezentująca również okres odbudowy przygotowana była w 1965 r., w związku z uroczystościami 600-lecia Jasła. Po 43 latach Felicja Jałosińska postanowiła, wykorzystując fotografie i pocztówki znajdujące się w archiwum SMJiRJ oraz w zbiorach instytucji i wielu osób prywatnych, przedstawić historię naszego miasta.  Kontynuacją obecnej wystawy będzie, przygotowywana na przyszły rok, ekspozycja fotografii ukazująca miasto w okresie odbudowy i prezentująca Jasło współczesne. Prezes SMJiRJ mówiła o tym, że odchodzą ludzie starsi, którzy pamiętają miasto  z okresu przedwojennego i posiadają bezcenne informacje na temat historii Jasła, które należałoby przekazać młodszym pokoleniom.

Mariusz Świątek, kustosz Muzeum Regionalnego w Jaśle, który był konsultantem merytorycznym, przedstawił referat  „Miasto Jasło w okresie międzywojennym” ilustrowany wieloma niepublikowanymi fotografiami ze zbiorów MR w Jaśle.  Opowiadał o powstaniu herbu miasta i o ważnych postaciach związanych z miastem m.in. burmistrzach Janie Wiluszu, Józefie Baranowskim, komisarzu rządowym Jerzym Lgockim, Józefie Żelaznym, Stanisławie Macudzińskim, znanym działaczu dobroczynnym. Przedstawił rozwój miasta, ważniejsze zakłady i instytucje m.in. rafinerię, gazownię, elektrownię miejską, cegielnię i betoniarnię, hutę szkła,  zakłady „Gamrat”. Opisał system edukacji oraz działające w Jaśle szkoły .  Przedstawił zdjęcie i opowiedział historię przemianowania Placu Karmelickiego na Plac Żwirki i Wigury w  maju 1933 r. na wniosek młodzieży jasielskiej, która chciała uczcić śmierć swoich bohaterów. Mariusz Świątek przybliżył życie społeczności żydowskiej, która przed II wojną stanowiła 25% mieszkańców miasta. „.. Okres międzywojenny nie był zbyt dla miasta korzystny, dopiero pod koniec, kiedy zaczęto budować nowe mosty, nowe obiekty związane z Centralnym Okręgiem Przemysłowym  zaczyna się dynamiczny rozwój miasta przerwany wybuchem II wojny światowej…”   

Kolejny referat „Jasło w okresie okupacji i zagłady” wygłosił Wiesław Hap, historyk i regionalista. Opowiedział o obronie Jasła w 1939 r. i jej bohaterach  Kazimierzu Hefce i Kazimierzu Mazurczaku.  „….Miasto Jasło stało się siedzibą starosty niemieckiego, urzędów niemieckich, była tutaj placówka NSDAP, w szybkim czasie Niemcy opanowali sytuację i narzucili nam system eksterminacji…”. W okupacyjnych dziejach miasta szczególnie tragicznie zapisało się  miejscowe więzienie i areszt śledczy gestapo. Osadzeni tam ludzie byli w bestialski sposób maltretowani i bici.  W 1941 r. założopny został w Szebniach koło Jasła obóz jeniecki, w którym w pierwszym okresie przebywali głównie jeńcy rosyjscy, później także Polacy i Żydzi. W latach 1942-1944 obóz ten pełnił funkcję obozu pracy. W lesie warzyckim  w latach 1940-1944 odbywały się  masowe rozstrzeliwania Polaków i Żydów. Wiesław Hap przybliżył również działalność ruchu oporu oraz sylwetki osób walczących z hitlerowcami Franciszka Płonki, Józefa Modrzejewskiego, Florentyny Madejewskiej, która pomagała potrzebującym.  Do najsłynniejszych akcji przeprowadzonych przez Kedyw Podokręgu Armii Krajowej Rzeszów należało uwolnienie z jasielskiego więzienia więźniów politycznych w nocy z 5/6 sierpnia 1943 r.. Akcję tę przeprowadził oddział pod dowództwem Zenona Soboty ps. „Korczak”.
13 września 1944 r. starosta jasielski, W. Gentz,  w związku ze zbliżającym się frontem i wojskami rosyjskimi zarządził ewakuację ludności cywilnej z Jasła, która zakończyła się 15 września o godz. 18.00.  Niszczenie miasta trwało od 15 października do 15 grudnia 1944 r.. Jasło zostało zniszczone w 97%. W dniu 16 stycznia 1945 r. wkroczyły do ruin Jasła wojska rosyjskie. W pierwszych miesiącach po wyzwoleniu do miasta powróciło 365 mieszkańców.

Na wystawie prezentowane są kopie ponad 120 fotografii, pocztówek i akwarel kilkudziesięciu najbardziej znanych jasielskich obiektów. Możemy prześledzić wygląd budynków przed II wojną światową, w czasie okupacji oraz ruiny, jakie zostały po zagładzie miasta. Fotografie pochodzą ze zbiorów archiwalnych Stowarzyszenia Miłośników Jasła i Regionu Jasielskiego, Muzeum Regionalnego w Jaśle, Felicji Jałosińskiej, Ireny Rychlik, Marii Haydukiewicz, Józefa Jakóbczaka, Zbigniewa Dranki, pocztówki ze zbiorów Jerzego Rucińskiego, Mieczysława Wieteski, Zbigniewa  Dranki oraz akwarele Apolinarego Stanisława Kotowicza i Bolesława Tumidajowicza.

Wystawa będzie prezentowana w holu MBP w Jaśle w dniach 10 grudnia 2008 r. do 20 stycznia 2009 r., w godzinach:
poniedziałek – piątek    8.00 – 18.00
sobota             8.00 – 15.00.

Beata Szybka
MBP Jasło