Społeczność żydowska w Jaśle – wystawa

Do końca marca w jasielskim muzeum zobaczyć można wystawę „Społeczność żydowska w Jaśle”. Pretekstem do jej przygotowania były IX Obchody Międzynarodowego Dnia Pamięci o Ofiarach Holokaustu. Wernisaż wystawy odbył się 25 stycznia. Obecni byli przedstawiciele magistratu z burmistrzem Ryszardem Pabianem oraz bardzo liczne grono mieszkańców miasta.

Społeczność żydowska, dziś właściwie nieobecna, stanowiła przed wojną liczną grupę, liczącą około 25 % mieszkańców Jasła. Centrum osadnictwa żydowskiego były ulice Szajnochy, Jagiełły, PCK i Tkaczowa (wtedy Wysoka i Nowa). Tam też na początku XX w. powstała imponująca synagoga zwana Wielką, zniszczona przez Niemców na początku wojny. Społeczność ta wywarła istotny wpływ na życie gospodarcze miasta. Żydzi zajmowali się głównie handlem; na 197 sklepów, w ich posiadaniu było 148. Prowadzili również restauracje i szynki (19). W ich posiadaniu były zakłady krawieckie, szewskie i fryzjerskie. Wśród inteligencji przeważali lekarze i adwokaci. W znacznym stopniu w rękach żydów znajdował się przemysł. Były to młyny, tartaki i cegielnie, ale również rafineria, rafineria spirytusu, drukarnia, huta szkła. W czasach wojny społeczność ta była systematycznie mordowana przez Niemców, miejscem egzekucji był cmentarz żydowski i las warzycki. Na terenie miasta utworzono getto, po którego likwidacji wywieziono Żydów do obozu w Bełżcu. Jedyną materialną pamiątką po żydowskich mieszkańcach miasta jest cmentarz, zdewastowany podczas wojny, z którego pamiątkowe tablice zwane macewami posłużyły do wybrukowania ulic.

Celem wystawy, jak mówi kustosz Mariusz Świątek, było pokazanie sylwetek ludzi. Stąd liczne zdjęcia i krótkie biogramy kilkudziesięciu przedstawicieli jasielskiej społeczności żydowskiej dokumentujące koleje ich losu, osiągnięcia i dokonania, w tym tak znanych jej przedstawicieli jak Hugo Steinhaus. Zebrane i przedstawione dokumenty i artefakty przybliżają życie i działalność społeczną i zawodową tej grupy. Dowiadujemy się jakimi zawodami parali się w Jaśle żydzi, jaki nosili strój, poznajemy nawet zawodników klubu sportowego „Makkabi”, którego sekcja piłki nożnej stała się, według przekazów, zagorzałym rywalem „Czarnych”. Wystawa przybliża też w wielkim skrócie kwestie wiary i obrządków, prezentuje historię wspaniałej jasielskiej synagogi. Najliczniej udokumentowana jest jednocześnie najtragiczniejsza część historii jasielskich żydów, czyli czasy wojny i zagłady. Oprócz zdjęć z tej epoki, dokumentujących życie codzienne oraz zdjęć z jasielskiego getta, na wystawie znalazły swoje miejsce również wypowiedzi artystyczne, a więc prace rzeźbiarskie, malarskie i drzeworytnicze komentujące tragiczną rzeczywistość. Nie pominięto świadectw bohaterskich postawy tych jaślan, jak Anna Bogdanowicz, Julian Ney, czy Eleonora Goleń, którzy ratując żydów i stając w obronie ich życia, płacili najwyższą cenę i sami tracili swoje.
MRJ
„Społeczność żydowska w Jaśle” Muzeum Regionalne w Jaśle. Od 25 stycznia do 31 marca 2017 r.