Boże Narodzenie i Nowy Rok w polskiej tradycji ludowej

W Starostwie Powiatowym w Jaśle prezentowana jest wystawa „Boże Narodzenie i Nowy Rok w polskiej tradycji ludowej”. Materiały do wystawy pochodzą ze zbiorów Muzeum Regionalnego w Jaśle. Opis bożonarodzeniowych tradycji oraz sztuki ludowej związanej z tym okresem jest autorstwa dyrektora muzeum Alfreda Sepioła. Wystawie towarzyszy prezentacja ozdób świątecznych wykonanych przez uczniów Zespołu Szkół w Nowym Żmigrodzie.

Boże Narodzenie to najbardziej radosne święto w polskim kalendarzu obrzędowym. Jego staropolska nazwa to „Gody”. Obchody „Godów” obejmowały okres od Bożego Narodzenia do Trzech Króli. W tradycji ludowej okres Bożego Narodzenia rozpoczynał się od św. Łucji (13.XII.) i trwał, aż do Matki Boskiej Gromnicznej (2.II.). Był to w pierwszej fazie okres oczekiwania na przyjście na świat Chrystusa, a także okres wypełniony wróżbami, obrzędami i zwyczajami, których początki sięgają czasów przedchrześcijańskich. Drugi okres, który rozpoczyna się w Boże Narodzenie, to okres radosnego świętowania, pełen zabaw i odwiedzin „kolędników”. Nowy Rok był również obchodzony bardzo uroczyście. Do dzisiaj żywą tradycją w regionie Pogórza są odwiedziny gospodarzy przez „drabów” – noworocznych kolędników. Szczególnie charakterystyczne są ich stroje, wykonane ze słomy.

Obrzędy ludowe związane z okresem Bożego Narodzenia i Nowego Roku obok pierwiastka chrześcijańskiego, który jest obecnie dominujący (a wprowadzony został dopiero w X wieku), zawierają także wiele elementów przedchrześcijańskich, jak i elementy grecko – rzymskie. Odnosi się to głównie do zwyczajów, przesądów i zabiegów magicznych, a także zabaw, które często w zmienionej formie przetrwały do naszych czasów. Okres zakończenia roku kalendarzowego był zawsze w tradycji ludowej okresem podsumowania działań gospodarskich i prognozowaniem wydarzeń roku przyszłego. Dotyczyło to nie tylko życia osobistego ludzi, zwłaszcza młodych dziewcząt, a przede wszystkim prognozowania pomyślności w gospodarstwie. Stąd też wiele zwyczajów i obrzędów dotyczy sfery gospodarczej, a także uczuciowej, głównie młodych ludzi.

Wigilia była jednym z najbardziej uroczystych i magicznych dni w roku obrzędowym. Wydarzenia tego dnia rzutowały na pomyślność w życiu ludzi i gospodarstwie w roku przyszłym. Kulminacją tego dnia była uroczysta „wieczerza wigilijna”, a po niej udanie się o północy do kościoła na tradycyjną „Pasterkę”.

W Wigilię ubierano też w domach tradycyjne choinki , którymi były drzewka jodły lub świerku, przybrane ozdobami i łańcuchami wykonanymi z papieru, bibuły i słomy, a także w okresie późniejszym słodyczami i szklanymi bombkami. Tradycja choinek w Polsce jest stosunkowo późna, bo dotarła do naszego kraju z Niemiec dopiero na początku XIX wieku. Na terenie Pogórza, zanim pojawiły się tradycyjne choinki , popularne były „drzewka”  lub „futki”, wieszane u sufitu izby, ozdobione orzechami, kulami z opłatków i ozdobami ze słomy i barwnej bibuły.
Dzień Bożego Narodzenia był świętem rodzinnym, które spędzano wspólnie, ucztując i śpiewając kolędy. Dopiero od św. Szczepana rozpoczynano odwiedzanie krewnych sąsiadów. Był to także czas chodzenia „po kolędzie”. Już od Bożego Narodzenia chodzili kolędnicy z gwiazdą lub szopką, śpiewając kolędy i składając świąteczne życzenia. Spotkać można było też duże grupy kolędnicze chodzące „z Turoniem”  lub „Herodem”. Prezentowały one teatralne spektakle o narodzinach Chrystusa i śmierci króla Heroda.

Powiat Jasło