Jak świętowano niepodległość w pierwszych latach po jej odzyskaniu

W dwudziestoleciu międzywojennym święto 11 listopada obchodzone było tylko 2 razy. Ustanowione je dopiero w 1937 roku. Czemu tak późno? Przez podziały, jakie trawiły rządzących.

W listopadzie 1918 roku po 123 letniej niewoli, ziściły się marzenia tysięcy Polaków, po krwawych powstaniach wieku XIX i zmaganiach I wojny światowej Polska odzyskała niepodległość. Był to jednak proces stopniowy i rozłożony w czasie.
Nowe władze państwowe

Jednym z pierwszych etapów w tworzeniu samodzielnego bytu Polski była niewątpliwie ogłoszona w Monitorze Polskim w dniu 7 października 1918 roku przez Radę Regencyjną deklaracja niepodległości. Po tej deklaracji sprawy nabrały tempa. 23 października 1918 Rada Regencyjna powołała rząd Józefa Świeżyńskiego, a w nocy z 6 na 7 listopada 1918 powstał w Lublinie Tymczasowy Rząd Ludowy Republiki Polskiej z Ignacym Daszyńskim na czele.
W tym samym czasie, 28 października 1918 r. na terenie Galicji i Śląska Cieszyńskiego powstała Polska Komisja Likwidacyjna Galicji i Śląska Cieszyńskiego – organ zarządzający ziemiami byłego zaboru austriackiego z siedzibą w Krakowie.
– Komisja miała na celu likwidację stosunków państwowo-prawnych łączących Galicję z Austrią oraz utrzymanie bezpieczeństwa i spokoju publicznego do czasu utworzenia niepodległego państwa polskiego. Z jej ramienia władzę w Jaśle przejął Stanisław Szymański – mówi Mariusz Świątek historyk Muzeum regionalnego w Jaśle.
Przełomem w tworzeniu jednolitych władz odradzającego się państwa polskiego było z pewnością uwolnienie 10 listopada 1918 r. przez władze niemieckie Józefa Piłsudskiego i jego przyjazd do Warszawy. Rada Regencyjna przekazała mu w dniu 11 listopada 1918 r. władzę nad wojskiem mianując go Naczelnym Dowódcą Wojsk Polskich. Piłsudski prowadził pertraktacje na temat wycofania wojsk niemieckich z ziem Królestwa Polskiego i kierował rozbrajaniem garnizonu w Warszawie.

Wiele obchodów w jednym czasie
Dzisiaj obchodzimy w tym dniu Narodowe Święto Niepodległości. Tak brzmi pełna jego nazwa. Zostało przywrócone przez Sejm IX kadencji ustawą z 15 lutego 1989 (Dz.U. PRL 1989, nr 6, poz. 34).
Przez okres dwudziestolecia międzywojennego w społeczeństwie nie było jednomyślności, co do jednoznacznej daty odzyskania niepodległości, a co za tym idzie wyznaczenia daty święta państwowego. Dopiero w 1937 roku decyzją Sejmu z 23 kwietnia 1937 roku (Dz. U. z 1937 r. Nr 33, poz. 255) dzień 11 listopada ustanowiono Świętem Niepodległości. Przed wybuchem II wojny światowej obchodzono je więc tylko 2 razy. Czy zatem w okresie międzywojennym świętowano odzyskanie niepodległości?
– Z pewnością obchody takie miały miejsce. Jednak wobec braku daty symbolicznej obchody odbywały się w wielu miejscach i w różnym czasie. Dla środowisk związanych z Józefem Piłsudskim ważnymi datami były z pewnością imieniny Marszałka i rocznica wymarszu Pierwszej Kompanii Kadrowej – mówi Mariusz Świątek, historyk Muzeum regionalnego w Jasle.
Grób nieznanego żołnierza
W Jaśle uroczyście obchodzono rocznice wymarszu pierwszego oddziału złożonego z ochotników z powiatu jasielskiego. Oddział wyruszył w dniu 21 sierpnia 1914 r., a wydarzenie to upamiętniała odsłonięta w latach 30-tych tablica przy ulicy 3-go Maja.

– Miejscem szczególnym był z pewnością grób nieznanego żołnierza w parku miejskim. Idea budowy grobu nieznanego żołnierza w Polsce była tematem wieloletnich sporów. Wobec braku jednomyślności na lokalizację pomnika w Warszawie społeczeństwo na własną rękę starało się o upamiętnienie ofiar wojny światowej – tłumaczy historyk jasielskiego muzeum.
W wielu miastach wznoszono obeliski i fundowano płyty. Płyta taka została umieszczona również w Jaśle.
– Gdy w Katedrze Lwowskiej trwało nabożeństwo żałobne przy trumnie nieznanego żołnierza w dniu 31 listopada 1925 r., w Jaśle mieszkańcy składali kwiaty na płycie upamiętniającej nieznane ofiary wojny. Nie zachowała się niestety relacja, czy płyta ta umieszczona była na obecnym miejscu w Parku, czy gdzie indziej – mówi Świątek
Firlejówka i iluminacje
Dla uczniów Gimnazjum symbolem walki o niepodległość była postawa gimnazjalistów, którzy polegli pod Firlejówką.

Ich pamięć czczono rokrocznie w rocznicę bitwy. Upamiętniała ich tablica umieszczona najpierw w gmachu Gimnazjum, a następnie przeniesiona do Kaplicy Gimnazjalnej. Zwyczajem jasielskim było też iluminowanie w okresie ważnych rocznic narodowych ratusza i wystawianie godła.
– Po odzyskaniu niepodległości 1 sierpnia 1919 r. przywrócono order Virtuti Militari. Ustawa o przyznawaniu tego odznaczenie została zmieniona przez Sejm 25 marca 1933 r. i wówczas jako datę święta Orderu Wojennego Virtuti Militari wyznaczono dzień 11 listopada – opowiada Mariusz Świątek.
Kryteria nadawania tego najwyższego odznaczenia wojennego były bardzo restrykcyjne. Ustanowienie święta w tym dniu jednoznacznie określało go jako święto wszystkich, którzy w szczególny sposób wyróżnili się w walkach o utrwalenie granic Rzeczypospolitej.
Kuba Kowalczyk
Jaslonet.pl
Redakcja portalu Jaslonet.pl dziękuje Muzeum Regionalnemu w Jaśle, a w szczególności panu Mariuszowi Świątkowi za pomoc w udostępnieniu materiałów do stworzenia tego tekstu.