W tym roku minie 80 lat od czasu kiedy garstka bojowników z warszawskiego getta chwyciła za broń by podjąć bardzo nierówną walkę z Niemcami. Wzniecone przez nich powstanie było bohaterską walką żydowskich organizacji bojowych z Niemcami stoczoną od 19 kwietnia do 16 maja 1943 roku. Był to największy akt zbrojnego oporu Żydów w czasie II wojny światowej.
Do dziś jedni mówią, że mimo znikomych szans powstańcy z getta walczyli nie tylko o swoje życie, ale przede wszystkim o godność, z której Niemcy chcieli ich odrzeć. Z kolei są też głosy mówiące, że decyzja o wybuchu powstania była czystym samobójstwem. Przystępując do walki Żydowska Organizacja Bojowa ogłosiła ulotki o treści: „Żydzi! Okupant przystępuje do drugiego aktu waszej zagłady! Nie idźcie bezwolnie na śmierć! Brońcie się!”. Po latach ostatni dowódca powstania w getcie warszawskim Marek Edelman stwierdził krótko, że w tym powstaniu „broniliśmy godności i człowieczeństwa”.
Pamiętając o tym ważnym wydarzeniu z dziejów żyjących z sobą od dawien dawna Żydów i Polaków warto poświęcić więcej uwagi, tym bardziej, że od powstania getta wielu Polaków pomagało z narażeniem swojego życia swoim żydowskim sąsiadom. Dostarczali im żywność, leki, pomagali w ucieczkach na aryjską stronę i wyciąganiu stamtąd dzieci, przygotowywali dla tych uciekinierów kryjówki i wyrabiali dla nich fałszywe dokumenty, zwalczali tzw. „szmalcowników”.
Przed przygotowywaniem w getcie powstania polskie podziemie zbrojno-niepodległościowe, głównie Armia Krajowa, wspierało żydowskie organizacje wojskowe, które zamierzały stawić Niemcom zbrojny opór, przekazując broń i amunicję. A kiedy już powstanie wybuchło, AK przeprowadziła kilka prób wysadzenia muru getta oraz kilkanaście akcji przeciwko niemieckim żołnierzom wokół niego.
Ostatni miesiąc spędziliśmy pracowicie, realizując zadania projektu o mandat posła Sejmu Dzieci i Młodzieży. Głównym jego tematem jest zagadnienie dotyczące powstania w getcie warszawskim. I to właśnie kwestii upowszechniania tego wydarzenia, powodów i sensu, poświęciliśmy swoją pracę w wykonywaniu zadań projektu.
Jak wiemy, główną przyczyną wybuchu powstania była niemiecka decyzja o likwidacji getta warszawskiego w ramach planu zagłady Żydów i akcji „Reinhardt”. Powstanie było odważną odpowiedzią bojowników żydowskich na tą niemiecką akcję. Warto podkreślić, że było to pierwsze miejskie powstanie w okupowanej przez Niemców Europie.
Nie miało ono absolutnie celów militarnych. Powstańcy doskonale wiedzieli, nie łudzili się, że nie mają żadnych szans wygrać zbrojnie z Niemcami, ani utrzymać na dłużej swoich pozycji. W rzeczywistości ich jedynym i najważniejszym celem było pokazanie światu, że Żydzi nie są tchórzami, że są odważni, mają swój honor i godność oraz że są w stanie walczyć i zadawać straty Niemcom, którzy dotąd traktowali ich w kategoriach zwierząt czy niewolników. Tym słabo uzbrojonym żołnierzom żydowskim chodziło o godność narodu żydowskiego oraz o honorową śmierć i walkę z bronią w ręku. I za to wszystko z naszej strony, zwłaszcza w kontekście wojny na Ukrainie, zasługują na najwyższe słowa szacunku, uznania oraz podziwu za odwagę i za bohaterstwo.
Co udało nam się zrealizować w swoich działaniach? Ograniczmy się tylko do kilku wybranych przykładów. Najpierw zdobyliśmy z różnych źródeł różnorodne informacje na ten temat. Zorganizowaliśmy spotkanie z historykiem i regionalistą, Panem Wiesławem Hapem, który opowiedział nam o dziejach i zagładzie Żydów jasielskich. Spotkaliśmy się też z Panią Ingą Marczyńską z Projektu Krokus, która przybliżyła nam ideę Projektu i opowiedziała nam o holocauście, o getcie w Jaśle i o powstaniu w getcie warszawskim. Później zdobytą wiedzą postaraliśmy się podzielić z innymi. I tak, między innymi przygotowaliśmy wystawę w naszej szkole z informacjami i zdjęciami archiwalnymi na temat powstania w getcie w Warszawie. W trakcie jednej z lekcji historii omówiliśmy zagadnienie powstania w warszawskim getcie w oparciu o naszą wystawę wszystkim koleżankom i kolegom z naszej klasy. Wystawę tą przybliżyliśmy też innym uczniom z naszej szkoły, a mogli ją oglądać przez trzy tygodnie nauczyciele, rodzice uczniów naszej szkoły i wszyscy inni, którzy obok niej przechodzili.
Przygotowaliśmy scenariusz audycji radiowej na temat projektu, w którym też sami wystąpiliśmy jako narratorzy. Nagraliśmy tą audycję i wykorzystaliśmy także kilka wypowiedzi uzyskanych w trakcie naszych wywiadów z jaślanami w różnym wieku na temat – co sądzą o sensie wybuchu tego powstania. Opracowaliśmy też ulotki poświęcone powstaniu bohaterskich powstańców w warszawskim getcie, które rozdawaliśmy później różnym osobom. W ten sposób propagowaliśmy wiedzę o powstaniu i o bohaterskich powstańcach – Żydach – ale także obywateli Państwa Polskiego.
Franciszek Papciak i Jakub Kosiek
