Niefortunna rocznica [foto]

Są wydarzenia w historii naszego regionu, które obchodzi się z wielką pompą, są i takie, nad którymi spuszcza się zasłonę milczenia i niepamięci. Do tych ostatnich należy dzień 17 stycznia, data wyzwolenia Jasła  spod okupacji hitlerowskiej.

Dwa dni temu obchodziliśmy tą cichą rocznicę. Ze względu na to, że rzadko mówi się o 17 stycznia w szerszym kontekście, postanowiliśmy zwrócić się do pana Mariusza Świątka – historyka z Muzeum Regionalnego w Jaśle z prośbą o przypomnienie historii tamtych wydarzeń.

„W dniu 8 września 1939 r. oddziały niemieckie zajęły Jasło. Początkowo władzę w mieście sprawowało wojsko. Na przełomie października i listopada 1939 r. władzę przejęła cywilna administracja niemiecka. Zapanował bezwzględny terror i prześladowanie mieszkańców. Dopiero w miesiącach letnich 1944 r. mieszkańcy zaczęli żywić nadzieję, że wyzwolenie miasta jest już bliskie. Do Jasła docierało wówczas wiele oddziałów niemieckich wycofywanych z frontu wschodniego. Za nimi postępowały szybko oddziały radzieckie. Wydawało się że wyzwolenie to kwestia najbliższych dni lub tygodni. Przypuszczenia te potwierdzały coraz częstsze naloty na samo miasto i na obiekty rafinerii w Niegłowicach. W dniu 24 sierpnia oddziały radzieckie dotarły w okolice Szebni i Moderówki. Sytuacja na froncie zmieniła się jednak diametralnie, gdy w dniu 29 sierpnia 1944 roku wybuchło Słowackie Powstanie Narodowe. Dało to początek tzw Operacji Dukielskiej i w praktyce opóźniło działania na kierunku jasielskim aż do stycznia 1945 r.

Róg ul. Kościuszki i 3-go Maja. Fotografie użyczone przez Muzeum Regionalne w Jaśle.

Tragiczny los miasta i jego mieszkańców dopełnił się we wrześniu 1944 roku. Starosta Walter Gentz, który postanowił zniszczyć miasto, wydał zarządzenie, na mocy którego wszyscy mieszkańcy musieli opuścić Jasło najpóźniej do dnia 15 września, do godziny 18. Zarządzenie to zostało wprowadzone w życie i oddziały niemieckie przystąpiły do systematycznego grabienia i niszczenia miasta. Zniszczeniu uległa praktycznie całkowicie zabudowa miasta i dorobek całych pokoleń jego mieszkańców. Dopiero na początku 1945 r. Armia Czerwona w ramach wielkiej ofensywy styczniowej przystąpiła do wyzwalania miasta Jasła i powiatu jasielskiego. Na kierunku Jasła w ramach 1 Frontu Białoruskiego operowały oddziały 38 armii gen. Moskalenki skoncentrowane w rejonie Wrocanki, Tarnowca i Potakówki oraz Glinika Polskiego i Łubna Szlacheckiego. Oddziały te wzmocnione zostały artylerią 1 Czechosłowackiego Korpusu Armijnego. Natarcie rozpoczęło się o świcie 15 stycznia 1945 r. Uderzenie w rejonie Dębowca przełamało obronę niemiecką i o godzinie 20 wieczorem, po wcześniejszym zajęciu Osobnicy, oddziały radzieckie zajęły Harklową. Zablokowana została tym samym wojskom niemieckim droga odwrotu w kierunku Gorlic. W tym dniu wyzwolony został też Żółków po tzw. Pohulankę.

Ruiny kościoła OO. Franciszkanów

Rankiem 16 stycznia wznowiono działania i żołnierze 76 Perekopskiej Dywizji Artylerii Przeciwlotniczej około godziny 11 zajęły miasto. Jej dowódca płk. Fiodor Daniłowicz Bolbat za wyzwolenie Jasła został uhonorowany tytułem Honorowego Obywatela Miasta Jasła. Warto zaznaczyć, że jest on również Honorowym Obywatelem miasta Oświęcimia. Podczas walk w rejonie Jasła wyróżnili się również Czechosłowaccy Artylerzyści. Wchodzące w skład 1 Czechosłowackiego Pułku Armijnego pułki 2,4 i 5 otrzymały nazwę „Jasielskich”, a dzień 15 stycznia został ustanowiony „Dniem Artylerii” w Czechosłowackiej Armii Ludowej. Przez szereg lat wydarzenia te upamiętniał pomnik na placu Żwirki i Wigury. Była to haubico-armata ustawiona tam w XX rocznicę wyzwolenia Jasła spod okupacji hitlerowskiej. Stanowiła ona dar Czechosłowackiej Armii Ludowej. Została usunięta w 1992 r. Obecnie można ją podziwiać w Muzeum Pałac w Dukli. Wielu mieszkańców Jasła pamięta również stojący w Parku miejskim Pomnik Wdzięczności upamiętniający żołnierzy radzieckich poległych podczas walk o Jasło i okoliczne miejscowości.
Mieszkańcy Jasła, którzy z utęsknieniem wyczekiwali wolności zaczęli powracać do ruin dopiero w dniu 17 stycznia 1945 r. Wtedy do zrujnowanego miasta zaczęło powracać życie. Dziś wydarzenia te upamiętnia nazwa ulicy 17 Stycznia.”

Ruiny Ratusza

Wyzwolenie pociągnęło za sobą dwa wydarzenia. Przejęcie władzy przez komunistów oraz rozpoczęcie odbudowy miasta, którego architektura została w diametralny sposób zmieniona.

Po 1990 roku symbole wyzwolenia zaczęły budzić kontrowersje. Nowe władze zaczęły je sukcesywnie usuwać. Pozostałością jest jedynie ulica 17 Stycznia. Mimo to i ona zaczęła budzić podziały. Kilka lat temu grupa Jaślan domagała się zmiany nazwy ulicy na ul. Józefa Piłsudzkiego.  Jak dowiedzieliśmy się w Urzędzie Miasta Jasła, propozycja ta nigdy jednak nie została zgłoszona w postaci projektu uchwały.

Czy  więc takie wydarzenie, znamienne dla losów naszego regionu, winny być przemilczane i wypierane z pamięci? A może warto o nich rzetelnie rozmawiać i  przybliżać – zwłaszcza  młodym Jaślanom?

Kuba Kowalczyk
Jaslonet.pl

Przedstawiamy fotografie użyczone przez Muzeum Regionalne w Jaśle

Dom przy ul. 3-go Maja

Parkhaus – ruiny

Ruiny ul. 3-go Maja

Ruiny Banku Polskiego

Ruiny domu przy ul. Asnyka

Ruiny przy ul. 3-go Maja

Ruiny przy ul. Cmentarnej

Ruiny Towarzystwa Zaliczkowego

Widok na ruiny elektrowni

Kaplica gimnazjalna

Kościół OO. Franciszkanów od ul. Jagiełły

Poczta – ruiny

Ruiny kościoła OO. Franciszkanów

Sadzawka przy ul. 3-go Maja

Ulica Kościuszki w okresie okupacji

Wnętrze Fary